Umowy o dzieło są umowami powszechnie wykorzystywanymi w obrocie gospodarczym. Nie zawsze do sporządzenia tej umowy potrzebny będzie wyłącznie kodeks cywilny. Wszystko bowiem zależy od przedmiotu tej umowy. Rezultatem umowy może być bowiem przejaw działalności twórczej przyjmującego zlecenie (utwór), a w takim przypadku sprawa nam się nieco komplikuje, ponieważ w grę zaczynają wchodzić kwestie związane z prawem autorskim.
W tym wpisie omówimy najważniejsze pojęcia z tym związane i podpowiemy na co zwracać uwagę zawierając umowę, której przedmiotem może być utwór.
Tak jak należy zadbać o właściwe ubezpieczenie domu, czy mieszkania, tak samo należy zadbać o zabezpieczenie swoich interesów w zawieranej umowie – szczególnie jeżeli jej przedmiot dotyczy także kwestii praw autorskich.
Umowa o dzieło
Zacznijmy od przypomnienia czym jest umowa o dzieło. Jest umową cywilnoprawna, której celem jest osiągnięcie określonego rezultatu. Jedna ze stron zleca wykonanie zlecenia, a druga to zlecenie przyjmuje za określonym wynagrodzeniem. Przedmiot umowy o dzieło może mieć charakter materialny, np. wykonanie mebli, naprawa samochodu lub niematerialny, np. napisanie artykułu, stworzenie serwisu internetowego albo namalowanie portretu.
W drugim przypadku umowa taka powinna posiadać również zapisy o przeniesieniu praw autorskich, ponieważ przedmiot umowy ma charakter twórczy. W przypadku ich braku może się okazać, że nasze prawa nie będą wystarczająco zabezpieczone.
Utwór w świetle prawa autorskiego
Przejdźmy do przybliżenia nieco pojęcia utworu, który definiuje ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Zgodnie z przepisami ustawy utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia.
Przedmiotem prawa autorskiego mogą być zatem między innymi utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, lutnicze, wzornictwa przemysłowego, architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne, muzyczne i słowno-muzyczne, sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne, audiowizualne. Przedmiotem umowy o dzieło może być zatem na przykład stworzenie krótkiego filmiku reklamowego, przy czym niezbędne będzie również przeniesienie praw autorskich do niego.
Art. 1. 1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
1) wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
2) plastyczne;
3) fotograficzne;
4) lutnicze;
5) wzornictwa przemysłowego;
6) architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
7) muzyczne i słowno-muzyczne;
8) sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
9) audiowizualne (w tym filmowe).
Egzemplarze utworu
Egzemplarzami utworu są jego zwielokrotnienia. Mogą one być oryginalne, to znaczy takie, które zostały osobiście wykonane przez twórcę lub kopie uznane za oryginalne egzemplarze utworu, jeżeli zostały wykonane osobiście, w ograniczonej ilości, przez twórcę lub pod jego nadzorem, ponumerowane, podpisane lub w inny sposób przez niego oznaczone.
Należy również pamiętać, że egzemplarze niekoniecznie muszą mieć postać materialną. Mogą być również zwielokrotnione na nośnikach elektronicznych. Utworem zatem będzie pierwowzór, na podstawie którego wykonane zostają egzemplarze (każde dzieło wykonane na podstawie i na wzór innego lub każda kopia będzie jego zwielokrotnieniem).
Nabywając więc utwór mamy znacznie większe „pole manewru” niż w sytuacji kiedy przedmiotem umowy będzie egzemplarz. W pierwszym przypadku bowiem kupujący ma bezpośredni kontakt z twórcą dzieła, co oznacza że istnieje możliwość przeniesienia na niego autorskich praw majątkowych. W drugim przypadku takiej możliwości nie będzie- chyba, że egzemplarz ma charakter oryginalny albo w przypadku licencji- nabędziemy ją od podmiotu uprawnionego do udzielania sublicencji. Jeżeli zatem nabywca zakupi zwielokrotniony utwór bez wspomnianych praw- nie będzie mógł nim rozporządzać na wszystkich polach eksploatacji oraz pobierać wynagrodzenia za korzystanie z niego.
Art. 17. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Umowa o dzieło z przeniesieniem praw autorskich
Mając na uwadze powyższe ustalenia, w pierwszej kolejności należy określić cel sporządzania umowy o dzieło. Istotne jest to czy dzieło będzie utworem w rozumieniu ustawy i przede wszystkim czy zależy nam również na przeniesieniu praw autorskich oraz jakich.
Sam fakt „zakupu” utworu nie jest równoznaczny z zakupem praw autorskich więc musi być to dokładnie określone. Również dokładnie należy wskazać utwór, który będzie przedmiotem przeniesienia praw, gdyż inaczej można by było przyjąć, że nabywamy prawa do wszystkich utworów autora.
Umowa o dzieło z przeniesieniem majątkowych praw autorskich może dotyczyć różnych pól eksploatacji. Najczęściej jednak podmiot nabywa prawo do utrwalania i zwielokrotniania utworu (a więc tworzenia jego egzemplarzy), prawo do publicznego udostępniania czy prawo do obrotu handlowego utworem bądź też jego nośnikami. Ustawa nie ogranicza stron w tej kwestii. Należy jednak pamiętać, że nabywca praw autorskich majątkowych musi się ściśle trzymać reguł korzystania z utworu, które zostały określone w umowie.
Art. 50. Odrębne pola eksploatacji stanowią w szczególności:
1) w zakresie utrwalania i zwielokrotniania utworu – wytwarzanie określoną techniką egzemplarzy utworu, w tym techniką drukarską, reprograficzną, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
2) w zakresie obrotu oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono – wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy;
3) w zakresie rozpowszechniania utworu w sposób inny niż określony w pkt 2 – publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, a także publiczne udostępnianie utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym.
Twórca utworu może również udzielić licencji. Jest to alternatywna metoda w stosunku do przeniesienia praw autorskich majątkowych. W tym przypadku jednak licencjodawca swoich praw nie zbywa i (jeżeli licencja nie jest wyłączna) może udzielać ją też innym podmiotom.
Ciekawe rozważania na temat umowy o dzieło w kontekście utworu można również znaleźć w wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku- Sygn. akt III AUa 1056/12.
„To zróżnicowanie ma wpływ na określenie essentialia negotii umowy, której przedmiotem jest dzieło, oraz umowy, której przedmiotem jest utwór. O ile w umowie o dzieło eksponuje się dwa elementy, tj. wykonanie oznaczonego dzieła i zapłatę wynagrodzenia, o tyle essentialia negotii umowy, której przedmiotem jest utwór, to przede wszystkim rodzaj utworu (nośnika), postać ustalenia utworu, forma rozporządzenia, zakres korzystania (pola eksploatacji) i wynagrodzenie. Brak któregokolwiek z tych elementów, z wyjątkiem wynagrodzenia, rodzi uzasadnioną wątpliwość, czy przedmiotem umowy jest dzieło, czy utwór (egzemplarz utworu). (..) Zarówno dzieło, jak i utwór mogą być przedmiotem obrotu. Dzieło występuje w obrocie jako rezultat zamówienia, bez którego przedmiot obrotu nie pojawiłby się w postaci ucieleśnionej. Przedmiotem obrotu może być także utwór, a konkretnie autorskie prawa majątkowe i egzemplarz utworu (materialny nośnik), stanowiące odrębne przedmioty obrotu (prawa autorskie osobiste są ex lege wyłączone z obrotu)”.
W dalszej części rozważań Sąd Najwyższy zwrócił także uwagę:
„że jeżeli przedmiotem umowy o dzieło ma być utwór, wówczas przymiot „oznaczenia” dzieła powinien być tak skonkretyzowany, aby obowiązkiem przyjmującego zamówienie było dostarczenie zamawiającemu dzieła będącego rezultatem działalności twórczej, o indywidualnym charakterze, ustalonego w określonej przez strony postaci. Jeżeli stosunek prawny między stronami zostanie tak ukształtowany, to wówczas mają zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego, a w zakresie, w którym dzieło jest utworem – przepisy prawa autorskiego (prawa osobiste, majątkowe, ochronne itp.). Jeżeli przedmiotem zamówienia jest utwór, obowiązkiem wykonawcy (autora) jest wydać zamawiającemu egzemplarz utworu.”
Dzieło, a utwór
Mając na uwadze rozważania Sądu można stwierdzić, że problematycznym może okazać się również rozróżnienie dzieła od utworu. Często różnice wynikać będą z essentialia negotti (są to najważniejsze postanowienia umowy stanowiące o rodzaju danej umowy).
Nieokreślenie któregoś z elementów charakterystycznych dla obu tych przedmiotów może budzić wątpliwości, czy jest to utwór czy dzieło, a ma to kluczową rolę przy stosowaniu przepisów prawa, ponieważ bazują one na dwóch różnych ustawach.
Zatem przy tworzeniu umowy należy starannie zadbać o określenie każdego narzuconego elementu, tzn. rodzaj utworu (nośnika), postać ustalenia utworu, forma rozporządzenia, zakres korzystania (pola eksploatacji) i wynagrodzenia- w przypadku gdy przedmiotem jest utwór oraz wykonanie oznaczonego dzieła i zapłatę wynagrodzenia.
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Szczecinie (Sygn. akt III AUa 123/15), również znajdziemy odniesienie do umowy o dzieło, której przedmiotem jest utwór:
„Sąd okręgowy rozważył, odwołując się do doktryny (G. K. w „Komentarzu do art. 627 Kodeksu cywilnego” (LEX 2010, stan prawny 1.08.2010), że istnieje szczególna kategoria umowy o dzieło, a mianowicie umowa o dzieło autorskie (obejmującą m.in. utwory muzyczne, sceniczne). Tego typu umowa posiada następujące cechy szczególne: 1) przedmiotem umowy o dzieło autorskie jest dzieło szczególne, oznaczone jako „utwór”; 2) umowa o dzieło autorskie powinna wskazywać rodzaj utworu, postać jego ustalenia, formę rozporządzania, pola eksploatacji i wynagrodzenie; 3) utwór jest prawidłowo oznaczony, jeżeli przedmiotem umowy o dzieło autorskie jest rezultat działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w określonej przez strony postaci; 4) zagadnienie ucieleśnienia rezultatów niematerialnych w rzeczy, w szczególności z punktu widzenia odpowiedzialności za wady przedmiotu tej umowy, nie ma pierwszoplanowego znaczenia w wypadku umowy o dzieło autorskie.”
Sąd Okręgowy oraz Apelacyjny, który jego zdanie podzielił, jeszcze trafniej wskazując na elementy, które są charakterystyczne dla umowy o dzieło, której przedmiotem jest utwór. Rezultat takiej umowy ma mieć charakter indywidualny oraz postać ustaloną wcześniej przez strony.
Zważywszy na powyższe rozważania Sądów, żeby przedmiot umowy stanowił utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych, musi on spełnić określone wymogi – w innym przypadku może on stanowić jedynie rezultat w rozumieniu klasycznej umowy o dzieło.
Podsumowanie
Rozpoczynając pierwszy etap tworzenia umowy o dzieło dający zlecenie powinien zastanowić się czy nie będzie miał do czynienia z przedmiotem o charakterze niematerialnym. Jeżeli okaże się, że rezultatem umowy będzie utwór w rozumieniu ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych należy przenieść również autorskie prawa majątkowe do utworu lub do jego egzemplarzy, pamiętając o dokładnym określeniu pól eksploatacji.
