Sytuacją często spotykaną jest sytuacja, w której pracownik lub partner biznesowy potrafią wykorzystać zdobytą u nas wiedzę i doświadczenie dla własnych korzyści, poprzez rozpoczęcie działalności analogicznej do naszej. Czy można się tego ustrzec? Jednym ze sposobów na zaradzenie tej sytuacji jest zawarcie umowy o zakazie konkurencji. Dobrze skonstruowana umowa o zakazie konkurencji, praktycznie eliminuje a przynajmniej znacząco ogranicza ryzyko, że ktoś zacznie prowadzić działalność konkurencyjną bazując na zdobytej dzięki nam wiedzy.
Czym jest umowa o zakazie konkurencji?
Umowa o zakazie konkurencji ma na celu powstrzymanie określonego podmiotu od prowadzenia działalności konkurencyjnej względem naszej przez określony czas. Warto zaznaczyć, że umowa o zakazie konkurencji będzie się różnić w zależności czy zawieramy ją z innym przedsiębiorcą czy z własnym pracownikiem, gdyż wówczas zakres takiej umowy i jej warunki są regulowane przepisami kodeksu pracy.
Umowa o zakazie konkurencji z przedsiębiorcą.
Warto wspomnieć, że w ramach umowy o zakazie konkurencji między przedsiębiorcami można ten stosunek prawny ułożyć według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Oznacza to, że między przedsiębiorcami nie obowiązują ścisłe reguły ustalania treści umowy o zakazie konkurencji. Często natomiast spotkać można się z sytuacją gdy zakaz konkurencji jest uregulowany w ramach innej umowy, jak np. umowy agencyjnej.
Co to jest działalność konkurencyjna?
Nie istnieje definicja legalna tego pojęcia, natomiast obecnie najczęściej posługiwać można się definicją stworzoną przez Sąd Najwyższy w toku orzekania w jednej ze spraw, wprawdzie dot. sprawy pracowniczej, jednak aktualnej do każdej umowy o zakazie konkurencji. Zgodnie z twierdzeniem sądu: „Działalnością konkurencyjną jest aktywność przejawiana w tym samym lub takim samym zakresie przedmiotowym i skierowana do tego samego kręgu odbiorców, pokrywająca się – chociażby częściowo – z zakresem działalności podstawowej lub ubocznej pracodawcy”.
Zakres zakazu konkurencji
Jak już wspomniano, w zakresie tworzenia umowy o zakazie konkurencji między przedsiębiorcami nie ma określonych granic. Główną zasadą może być to by umowa taka była utrzymana w rozsądnych ramach, tak by nie obciążać nadmiernie drugiej strony.
Ramy czasowe zakazu konkurencji
W tej kwestii również nie ma odgórnie przyjętych ograniczeń. Obowiązywanie zakazu konkurencji w trakcie trwania współpracy nie powinna budzić wątpliwości. Komplikacje dotyczą natomiast zakazu konkurencji już po zakończeniu stosunku głównego. Można powiedzieć, że czas obowiązywania takiej umowy będzie zależny od przedmiotu działalności i konkretnej sytuacji. Może zatem trwać rok lub więcej. Warto zwrócić uwagę, że zakaz konkurencji między przedsiębiorcami został uregulowany w przepisach dot. umowy agencyjnej. Nie oznacza to jednak, że nie można go stosować do innych umów. Wspomnieć o tym należy dlatego, że ustawodawca wskazał, że w przepadku zakazu konkurencji związanego z umowa agencyjną maksymalny czas trwania zakazu wynosi dwa lata. Można zatem przyjąć, że dla uniknięcia komplikacji można stosować ten okres jako górną granicę jego stosowania.
Znaczenie kary umownej przy zakazie konkurencji
Kara umowna w umowie o zakazie konkurencji jest – z punktu widzenia podmiotu chcącego chronić swoje interesy – najistotniejszą jej częścią. To właśnie umieszczenie kary umownej sprawia, że taka umowa nie będzie wyłącznie prawną „wydmuszką” bez realnego wpływu na rzeczywistość.
Karę umowną możemy właściwie dowolnie określić, np. poprzez konieczność zapłaty określonej kwoty za każde naruszenie. Pamiętajmy też, że jeżeli kara w umowie będzie zbyt wygórowana, drugiej stronie przysługuje prawo żądania od sądu orzekającego jej miarkowania i stosownego zmniejszenia do wagi naruszenia.
W tym miejscu warto też wspomnieć o klauzuli umownej, którą warto umieścić właściwie w każdej umowie, w której przewidujemy odszkodowanie za niedochowanie warunków umowy. Mowa oczywiście o klauzuli przewidującej możliwość dochodzenia dodatkowej kwoty pieniężnej, jeżeli szkoda przewyższa przewidzianą w umowie karę umowną. Jest to ważne postanowienie albowiem może się okazać, że naruszenie zakazu konkurencji może wyrządzić szkodę, której pierwotnie nie przewidywaliśmy. Taka klauzula da nam szansę dochodzenia roszczeń, które realnie zrekompensują poniesioną przez nas stratę.
Odszkodowanie za stosowanie zakazu konkurencji
W przypadku umowy o zakazie konkurencji nie ma przepisów nakazujących wprowadzenie odpłatności takiej umowy. Generalnie nie budzi wątpliwości brak odpłatności takiej umowy w trakcie trwania stosunku głównego. Bardziej kontrowersyjna jest sytuacja nieodpłatności takiej umowy już po zakończeniu stosunku głównego. Generalnie nie ma przeszkody by była ona nieodpłatna, istnieje jednak ryzyko, że w razie wystąpienia sporu sąd może uznać taką umowę za nieważną lub przyznać określona kwotę drugiej stronie w związku z przestrzeganiem zakazu konkurencji.
Zakaz konkurencji z pracownikiem
W przypadku umowy o zakazie konkurencji z pracownikiem znaczenie mają przepisy kodeksu pracy, które regulują tą kwestię.
I taka umowa o zakazie konkurencji stanowi odrębną od umowy o pracę z pracownikiem a jej stroną może być każda osoba fizyczna mająca status pracownika.
Zakaz konkurencji powinien zostać określony możliwie precyzyjnie. Pracodawca nie może natomiast zakazać jakiejkolwiek działalności pracownikowi a jedynie takiej, która faktycznie stanowi działalność konkurencyjną.
Umowa o zakazie konkurencji zawarta z pracownikiem musi mieć formę pisemną pod rygorem nieważności. Pracodawca może także uzależnić zawarcie umowy o pracę od jednoczesnego zawarcia umowy o zakazie konkurencji. Natomiast odmowa zawarcia umowy o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy może stanowić podstawę do wypowiedzenia umowy pracę.
Odpłatność w umowie o zakazie konkurencji z pracownikiem
Umowa o zakazie konkurencji podczas trwania stosunku pracy, co do zasady, trwa do chwili jego ustania i może być zarówno odpłatna jak i nieodpłatna. Strony mogą jednak ustalić, że zakaz konkurencji będzie obowiązywał także po ustaniu stosunku pracy. Wówczas pracodawca jest zobowiązany do wypłaty odszkodowania za powstrzymywanie się od działalności konkurencyjnej. Odszkodowanie z tytułu umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy nie może być niższe od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji.
W sytuacji gdy mimo zawarcia umowy o zakazie konkurencji pracownik narusza zakaz, pracodawca może dochodzić wyrównania szkody w pełnej wysokości, co nie wyklucza uregulowania określonej kwoty za naruszenie zakazu.
Podsumowanie
Umowa o zakazie konkurencji, jak właściwie większość umów, powinna być skonstruowana możliwie precyzyjnie, tak by nie budziła wątpliwości co do stosunku łączącego strony. Umowa powinna określać zakres przedmiotowy, zakres terytorialny, czas trwania zakazu, wysokość odszkodowania, zakazane formy prowadzonej działalności a także odpowiedzialność za naruszenie zakazu. By umowa o zakazie konkurencji w pełni spełniała swoją funkcję warto zasięgnąć rady eksperta.
